Chciałabym polecić 4 książki poświęcone temu, jak Internet, media elektroniczne, gry i portale społecznościowe wpływają na młode pokolenie. Wielu rodziców zastanawia się, jak zrozumieć współczesną młodzież i dzieci, bo gwałtowny rozwój technologii spowodował, że świat zupełnie się zmienił i czas dzieciństwa oraz młodości bardzo różni się od tego, co było 20-30 lat temu. Rodzi to wiele problemów, z którymi trudno sobie poradzić rodzicom i opiekunom.
Postaram się w punktach przekazać najważniejsze tezy i rady przedstawione w tych publikacjach. Zachęcam jednak do lektury całości.
Pierwsza książka to „Wyloguj swój mózg” Andersa Hansena. Jest napisana przystępnym językiem i bardzo dobrze się ją czyta. Postaram się w punktach przybliżyć, o czym mówi autor:
1. Mózg nie nadąża za nowoczesnym światem.
- Nasze mózgi ewoluowały setki tysięcy lat temu i są przystosowane do życia w naturze, nie w cyfrowym świecie pełnym ekranów.
- Technologia rozwija się szybciej niż zdolność mózgu do adaptacji.
2. Smartfony i Internet uzależniają.
- Aplikacje i social media są projektowane tak, żeby pobudzały wydzielanie dopaminy - hormonu przyjemności.
- Im więcej korzystamy z telefonu, tym bardziej mózg się przyzwyczaja i trudniej się skupić na czymś innym.
3. Ciągła dostępność informacji przeciąża mózg.
- Nadmiar bodźców prowadzi do zmęczenia, stresu i zaburzeń koncentracji.
- Mózg potrzebuje czasu bez ekranów, aby się regenerować.
4. Media społecznościowe zwiększają stres i niepokój.
- Porównywanie się do innych (np. na Instagramie) powoduje zaniżenie samooceny i wzrost depresji.
- Ciągła potrzeba bycia „na bieżąco” wywołuje lęk przed przegapieniem czegoś ważnego.
5. Multitasking to mit.
- Próby robienia wielu rzeczy naraz obniżają skuteczność i zwiększają ryzyko błędów.
- Mózg potrafi naprawdę skupić się tylko na jednej rzeczy w danym momencie.
6. Ruch jest kluczowy dla zdrowia mózgu.
- Regularne ćwiczenia fizyczne poprawiają pamięć, koncentrację i nastrój.
- Hansen radzi: minimum 30 minut intensywnego ruchu dziennie.
7. Potrzebujemy więcej czasu offline i na świeżym powietrzu.
- Kontakt z naturą pomaga redukować stres i przywraca spokój mózgu.
- „Detoks cyfrowy” to nie luksus, to konieczność dla zdrowia psychicznego.
8. Sen jest absolutnie niezbędny.
- Brak snu niszczy zdolność koncentracji i pamięć.
- Niewyspany mózg zachowuje się jak po alkoholu – spowalnia reakcje i podejmuje gorsze decyzje.
9. Jak się chronić? (praktyczne rady).
- Wyłącz powiadomienia w telefonie.
- Ustal „godziny offline” bez ekranów (np. rano i wieczorem).
- Rób przerwy od ekranu co godzinę. Spędzaj więcej czasu na ruchu i offline.
Druga pozycja to „Jak nie zgubić dziecka w sieci” Zyty Czechowskiej, Mikołaja Marceli.
1. Dzieci wychowują się w świecie cyfrowym.
Internet jest dla dzieci czymś naturalnym od urodzenia.
Rodzice często nie nadążają za nowymi technologiami, a powinni, by lepiej chronić
swoje dzieci.
2. Technologia to nie samo zło – ale wymaga kontroli.
Internet może rozwijać kreatywność i wiedzę.
Jednak brak kontroli prowadzi do uzależnień, agresji czy depresji.
3. Zagrożenia czyhające w sieci.
Hejt, cyberprzemoc, uzależnienie od gier, pornografia, seksting.
Dziecko może stać się ofiarą lub sprawcą tych zjawisk.
4. Mózg dziecka łatwo się uzależnia.
Mózg dzieci i nastolatków szybciej uzależnia się od bodźców (np. gier, TikToka) niż
mózg dorosłego.
Krótkie przyjemności cyfrowe są łatwe, a prawdziwe życie trudniejsze.
5. Rozmowa z dzieckiem to podstawa.
Zamiast zakazów i kar, lepiej rozmawiać o zasadach i zagrożeniach.
Dziecko powinno czuć, że może się zwrócić do rodzica, jeśli coś je zaniepokoi.
6. Granice i zasady są konieczne.
Określ czas, który dziecko może spędzać przed ekranem.
Naucz dziecko, że Internet jest dodatkiem, a nie całym światem.
7. Detoks cyfrowy – czas offline dla całej rodziny.
Wprowadź czas bez urządzeń: wspólne posiłki, spacery, zabawy.
Rodzice muszą świecić przykładem – jeśli sami ciągle siedzą w telefonach, dziecko
też będzie.
8. Kontrola i nadzór nie oznaczają szpiegowania.
Młodsze dzieci potrzebują większej kontroli (np. filtry, aplikacje nadzorujące).
Nastolatkom trzeba dawać coraz więcej zaufania – ale przy jasnych zasadach.
9. Ważne jest rozwijanie innych zainteresowań.
Dziecko powinno mieć hobby w świecie realnym: sport, muzyka, sztukę.
To buduje odporność na uzależnienie od sieci.
10. Otwartość na trudne tematy.
Rodzice powinni rozmawiać o seksie, przemocy i emocjach – bo dziecko i tak zetknie
się z tym w sieci.
Kolejna książka to „Dzieci ekranu” Nicholasa Kardarasa.
1. Mózg dziecka jest bardzo wrażliwy na technologię. Mózg dzieci i młodzieży ciągle się rozwija i jest szczególnie podatny na wpływ ekranów. Zbyt duża ilość czasu przed ekranem uszkadza zdolności koncentracji, sen i
samopoczucie.
2. Syndrom elektronicznego stresu. Mózg jest przeciążony przez ciągłe bodźce cyfrowe, co powoduje: o drażliwość, o trudności z koncentracją, o problemy ze snem, o depresję i lęki.
3. Nie tylko przemoc czy pornografia są problemem. Nawet niewinne gry, aplikacje edukacyjne czy YouTube w nadmiarze mogą szkodzić dziecku. Liczy się ilość czasu i intensywność bodźców, a nie tylko treść.
4. Cyfrowy reset – kluczowy sposób leczenia. Proponuje się 4-tygodniowy „cyfrowy detoks” – całkowite odcięcie dziecka od ekranów. Dopiero po pełnym resecie można powoli wprowadzać ograniczoną technologię.
5. Sen jest pierwszą ofiarą ekranów. Światło niebieskie z ekranów zakłóca produkcję melatoniny, przez co dzieci później zasypiają i gorzej się regenerują. Brak snu pogarsza nastrój, koncentrację i odporność psychiczną.
6. Wielozadaniowość szkodzi pamięci. Przełączanie się między aplikacjami, czatami i grami powoduje, że mózg uczy się działać powierzchownie. To obniża zdolność logicznego myślenia i zapamiętywania.
7. Objawy uzależnienia od ekranów. Drażliwość, agresja, lęki, depresja, problemy z nauką, wycofanie społeczne. Nawet jeśli dziecko nie gra po kilkanaście godzin dziennie, może być przeciążone
ekranami!
8. Rodzina musi działać razem. Reset ekranowy dotyczy całej rodziny, nie tylko dziecka. Rodzice muszą pokazać, że też potrafią odłożyć telefon i być obecni offline.
9. Ruch, natura, relacje = najlepsze lekarstwo. Spacery, sport, rozmowy, zabawa na świeżym powietrzu regenerują mózg i pomagają odzyskać równowagę. Aktywności offline przywracają naturalny rytm życia.
Niedawno na polskim rynku wydawniczym pojawiło się tłumaczenie bestsellerowej książki „Niespokojne pokolenie” Jonathana Haidta. Autor próbuje w niej wytłumaczyć m.in. zjawisko problemów współczesnej młodzieży ze zdrowiem psychicznym.
1. Wzrost problemów psychicznych wśród młodzieży. Od około 2010 roku gwałtownie wzrosły przypadki depresji, lęków i prób samobójczych wśród nastolatków. Wcześniej takie problemy były rzadsze – coś się radykalnie zmieniło.
2. Główna przyczyna: smartfony i media społecznościowe. Przełom nastąpił, gdy media społecznościowe (Instagram, TikTok, Facebook) stały się codziennością. Ciągłe porównywanie się do innych, hejt online i uzależnienie od lajków niszczą poczucie własnej wartości.
3. Wychowanie „nadopiekuńcze” szkodzi. Rodzice coraz bardziej chronią dzieci przed każdym stresem (tzw. „rodzicielstwo helikopterowe”). Dzieci nie uczą się radzić sobie z trudnościami i przez to są bardziej lękliwe i kruche psychicznie.
4. Brak prawdziwej samodzielności.Dzieci rzadziej bawią się same na dworze, podejmują mniej własnych decyzji.W efekcie boją się ryzyka, nie potrafią rozwiązywać problemów i łatwiej wpadają w panikę.
5. Świat offline zanika.
- Coraz mniej interakcji twarzą w twarz: zabawy na podwórku, rozmowy, wspólne aktywności.
- Relacje online są płytsze, a samotność rośnie.
6. Kultura „ofiar” i „bezpiecznych przestrzeni”.
- Młodzi są uczeni, że nawet najdrobniejsze nieprzyjemne słowa to „przemoc”.
- To zniechęca do mierzenia się z trudnymi emocjami i wzmacnia lękliwość.
7. Co zwiększa odporność psychiczną?
- Prawdziwe wyzwania, drobne porażki, nauka samodzielności.
- Kontakt z rówieśnikami offline, sport, zabawa na świeżym powietrzu.
8. Co rodzice mogą zrobić? Ograniczyć czas przed ekranem, szczególnie przed snem. Zachęcać do samodzielnych zabaw i wyzwań. Uczyć dziecko radzenia sobie z trudnymi sytuacjami, a nie ich unikać.
9. Poczucie kompetencji buduje zdrową psychikę. Dziecko musi czuć, że coś potrafi samo. Każdy sukces – nawet mały – zwiększa odporność na stres.
10. Najważniejszy przekaz - Odporności psychicznej nie da się nauczyć przez gadanie – ona powstaje przez
doświadczenia.
Elżbieta Małasiewicz-Machula